Work and Travel’a Gidecekler için El Rehberi
Amerika’da Work and Travel yapacakların programı daha iyi tanıyabilmesi, gerekli evraklarla ilgili detayları bilmesi, gittiği eyaletten ve çalıştığı yerden en iyi verimi alabilmesi için mutlaka bilmeleri gerekenleri yazdım.
Yardımcı olması dileğiyle..
1. Amerika'da iş hayatı ve iş ahlâkı.
Amerikan kültürü bir human-being değil aslında human-doing kültürüne sahiptir. Yani mesele insan olmak değil, bir şeyler yapmak ve üretmektir. Hangi meslek olursa olsun yoğun tempoda çalışırsınız ve boş duranlara asla tahammül yoktur. Bu etken de dahil olmak üzere bir çok sebepten iş piyasasında geçişkenlik çok fazladır ve insanlar sürekli iş değiştirir. İş hayatındaki aşağıdan yukarıya veya yukarıdan aşağıya ilişkiler tümüyle resmidir. Fakat çalışma ortamında motivasyon yüksektir, herkes birbirini motive ve takdir eder. Bu motive etme durumlarına hayatın her alanında rastlayabilirsiniz. Çalışanlarla iyi bir bağ ve ilişki kursanız dahi çıkar söz konusu olduğunda bu ilişkilerin hiç birinden medet ummamayı size tavsiye ederim. Bir sorun, eksiklik ile ilgili görüş veya buna dair olmasa da işin gelişmesi için tavsiyenizi alt ya da üst birime bildirmeniz önemsenir. Çünkü feedbacklere çok hassastırlar. Böylece müşteri memnuniyetini ve yaptıkları işte verimliliği maksimuma çıkarmak hedeflenir.
İşinizi yaptığınız sürece, çalışma hayatında korkulacak bir şey olmadığına emin olabilirsiniz. Haftalık çalışma saati toplamda 40 saattir. Aynı işveren sizi haftada en fazla 40 saat çalıştırabilir. Aynı işveren sizi günde 8 saatten fazla çalıştıramaz, ekstra mesai gibi çalıştırma durumunda ise size fazla mesai olarak saatlik ücretinizin iki katı ödeme yapmak zorundadır. Eğer bu konuda bir ihlal olduğunda gerekli merciiye şikayet ettiğiniz takdirde ilgili kurum anında müdahale edecektir ve işvereniniz bu durumun cezası veya yaptırımı neyse onunla cezalandırılacaktır. Ödemeler haftalık olarak yapılır, genelde perşembe günleri yapılır ama bu işverenin tercihine göre değişebilmektedir. Bu ödemeler paycheckler ile yapılır ve bu çekleri herhangi bir bankanın bankamatiğinden nakde çevirebilirsiniz.
2. Amerikan insanı ve Amerika'da yaşam.
Her şeyden önce hayata dair her şeyin belli bir düzende olduğunu ilk andan itibaren farkedeceksinizdir. Ülke olarak özgürlükten ziyade kuralcıdırlar ve herkes her kurala fazlasıyla saygı duyar. Türkiye gibi kuralların pek umursanmadığı ülkeden geldiğiniz için bu kurallara adapte olmak biraz zamanınızı alabilir. New York hariç her yerde insanlar tanımasa da birbirlerine güleryüz gösterir ve selam verir. ”Hey, hi, hello, how are you doing” diyeceklerdir. Hiç bir şey söylemeseler de en azından yüzünüze gülümseyeceklerdir. Sizin de zamanla bunu alışkanlık haline getirmenizde fayda var.
Çaydan ziyade kahve kültürü yaygındır ve insanlar mutlaka günde en az bir kahve tüketirler. Hemen hemen her yerde kahve satıldığını göreceksiniz. Ülkemizdeki gibi sadece Starbucks, Caffe Nero gibi yerlerde değil bir benzinciden, bir bakkaldan çok daha uygun fiyatlarla kahve alıp tüketebilirsiniz. Tüketim kültürünün öncüsü ve daimi yaşatıcısı olan Amerikan toplumunda; yolda, arabada veya bir alışveriş merkezinde insanları yürürken ellerinde her zaman bir içecekle görmeniz çok normaldir. Bu yüzden yolda bir şey yeyip içmekten herhangi bir çekince duymayın. Günlük yaşamda koşmak garip karşılanır, koşarken herhangi bir güvenlik görevlisi neden koştuğunuzu bile size sorabilir. Marketlerde ve mağazalarda çalışanlar yavaştır, bu yavaşlık eğer aceleniz varsa sizi çıldırtabilir ve bu konuda herhangi bir tartışmaya boşuna girmeyin, haklı çıkamazsınız. Yemek konusunda zorlanabilirsiniz ama tavsiyem belirli bir süre için kalacağınız Amerika’da boşuna Türk yemekleri peşinde koşmamaktır. Restoran ve kafelerin porsiyonları çok büyük ve dolucadır. Ödeyeceğiniz ücretin karşılığını fazla fazla alırsınız. Hemen hemen her tadı ve yemeği deneyin ve keyfini çıkarmaya bakın. Kahvaltı olarak pancake ve waffle konusunda harikadırlar, sever ve alışırsanız Türk kahvaltısını aramazsınız bile. Buffalo soslu kanat benim favorim, iyi yapan bir yer bulursanız aşık olabilirsiniz.
3. Amerika’ya uçuş ve ayak basmak.
Aktarmalı ya da tek uçuş farketmez, bir uçak içinde yarım gün kadar süre geçirmek sıkıcı olacaktır belki ama ben Amerika’ya her uçuşumda heyecanlanmışımdır. O heyecandan hiç sıkıldığımı hatırlamıyorum. Uçuş süresinde mavi bir form dağıtılır, bu formda yanınızda getirdiğiniz bitkisel, hayvansal ve kimyasal ürünlerle ilgili detaylar sorulur, bunlara dair bazı yönetmelikler olduğundan son derece hassastırlar, siz hepsine no deyin ve hayvansal ürün kesinlikle yanınızda götürmeyin. 10 bin dolardan fazla yanınızda para olup olmadığına dair sorunun sebebi ise Birleşik Devletler bu miktara kadar paranızı sigortalamaktadır. Bu miktardan fazla para yoksa soruya hayır demeniz yeterli. Bu formu bavulunuzu alana kadar yanınızda bulundurun son kontrolde bu form sizden istenecektir. Uzun bir uçuştan sonra, pasaport kontrolüne girilir, burada önemli olan pasaport ve DS-2019 belgenizi yanınızda bulundurmanızdır. Pasaport sırasında da ailenize ve sevdiklerinize vardığınızı bildirin ki merakta kalmasınlar. Kontroldeki görevli memur niye geldin, ne yapacaksın gibi sorular soracaktır, dert etmeyin bunlar öylesine sorulardır. Zaten sizin hangi vize tipine sahip olduğunuzu sistemden görmektedir, bu tarz sorulara cevaplarınız hazır olsun. İngilizcenizle bir mülteci değil bir üniversite öğrencisi olduğunuzu belli edin. Eğer interpol ile aranmıyorsanız ve eksik belgeniz yok ise görevli memur fotoğrafınızı çektikten sonra iki belgeye de tarih kaşesini vuracaktır. Ve Amerika’ya hoş geldiniz. Haydi ‘Luggage Claim’den bavulunuzu almaya.
4. Elimde bavulla ne yapacağım?
İşvereniniz size karşılama sunmuyorsa ve her işverenin bunu yapmak zorunda olmadığını da göz önünde bulundurarak ona göre ilk gideceğiniz yer havaalanına şehir mesafesi kadar uzaksa bunun için filmlerde de belki duymuşsunuzdur, gideceğiniz yere o meşhur Greyhound otobüsleriyle ulaşabilirsiniz. Greyhound otobüsleri çok uygun fiyatlı olduğundan yerli Amerikan halkının alt sınıf ve broke tiplerin tercihidir, binmek farklı bir tecrübe edindirir. Metrobüsten çok daha fazla şey katacağına iddiaya girerim. Otobüs garları şehir merkezine genelde çok uzakta değildirler. Geri kalan kısmı city-buslar ile ya da saati uymuyorsa taksiyle ulaşmanızdır.
5. İşe başlamak için geri sayım.
Vardığınız yerde duşunuzu alıp jetlag uykunuzu da çektikten sonra, mesaiye başlamak için önceliğiniz Social Security Number sahibi olmaktır. Bu numarayı almanız için bir evraka daha ihtiyacınız var ki o da nam-ı değer I-94 formu. I-94 formu ülkeye giriş yaptıktan sonra edinilebilen, giriş yaptığınızı belgeleyen online çıktısı alınan bir belgedir. https://i94.cbp.dhs.gov/I94/#/home bu link üzerinden ‘Get Most Recent I-94’ sekmesine tıklayıp istenilen bilgileri girdikten sonra karşınıza seyahat geçmişiniz çıkacaktır. Bu sayfanın çıktısını ise Staples’lardan alabilirsiniz. Bu belgeden en az üç çıktı almanız ileriki aşamada anlatacaklarımda da size faydası olacaktır. Gerekli evrakları toparladıktan sonra https://secure.ssa.gov/ICON/main.jsp linkinden bulunduğunuz bölgenin zip kodunu girerek size en yakın Social Security Bürosunun adresini edinebilirsiniz. Unutmayın ki bu numarayı almak için yanınızda pasaportunuz, I-94 formunuz, DS-2019(J1) ve sevis belgenizi bulundurmalısınız. Social Security ofisine gittikten sonra ekrandan kategorinize göre sıra numarası alınır. Sıra numaranız geldikten sonra evraklarınızı görevli memura uzatmanız yeterli olacaktır. Amerika’da Social Security Number sahibi olmanız bir TC vatandaşı gibi TC kimlik numarasına benzer bir numaraya sahip olmanız demektir. DS-2019 belgenizde belirtilen süreye kadar aktif olan bu kart ve numara ile çalışma iznine sahipsiniz demektir. Bu numaranın DS-2019 belgenizdeki tarihe kadar kulanılabilirliği bulunmaktadır. Bu numara ile işveren size yasal olarak iş verebilir ve haftalık ödemelerinizi şirket adıyla gerçekleştirebilir.
6. Banka hesabı açmayı unutmayın.
Amerika’da nakit para taşımak yerine kart kullanmak çok daha makul ve mantıklıdır. Hemen hemen her yerde, alışverişte banka kartı geçerli olduğundan hayatı size daha hızlandıracaktır ve kolaylaştıracaktır. Ayrıca ailenize para gönderecekseniz veya aileniz size para gönderecekse Western-Union gibi komisyon masrafı fahiş olan aracılar yerine banka hesabı kullanmak masraf açısından çok daha uygun bir yöntem. Hesap açmak için Wells Fargo, Bank of America, Chase gibi bankalardan herhangi birini tercih edebilirsiniz. Banka kartınızı almak için beklemenize gerek yoktur. Bankaya gidip hesap açma ve debit kart (hesap kartı) talebinde bulunursanız üzerinizde adınızın yazdığı kart adresinize ulaşana kadar size geçici olarak para yatırıp, alışverişte kullanabileceğiniz hesap kartı verilecektir. Banka görevlisi size ‘Saving account’ yani birikim hesabı açmak isteyip istemediğinizi mutlaka soracaktır. Bununla vakit kaybetmeyin, geçici süre için burada olduğunuzu ve istemediğinizi belirtmeniz yeterli olacaktır.
7. Pasaport kaybetme tehlikesine son.
Geçerli bir pasaport, geçerli bir vize ve Social Security Number’ınız varsa her eyaletten bir kimlik veya ehliyet alma hakkına sahipsiniz. Türk ehliyetiniz araba kullanmak için yeterli fakat içki içilen her mekanda, sigara veya içki satın alacaksanız, hiç kimse üşenmez ve mutlaka kimliğinizi kontrol eder. Bu tarz durumlarda pasaport gibi kıymetli ve kaybolduğunda sizi çok uğraştıracak bir kimlik taşımak yerine ‘State-ID’ veya ‘Driver Licence’ almanızı mutlak ve mutlak tavsiye ederim. Ehliyet almak için önce bilgisayar üzerinden veya yazılı olarak sınavı geçmek ve sürüş testine de girmek gerekmektedir. Bu yüzden sadece ID almak en kolay ve hızlı çözümdür. ID almak için http://www.dmv.org/id-cards.php sitesinden eyaletinizi seçtikten sonra ”Apply for” sekmesi içerisinde mavi yazıyla ”Office” veya ”in person” yazan yere tıklayınca zip kod ile arama kısmına yönlendirilirsiniz, zip kodunuzu girdikten sonra çıkan sonuçlardan size en yakın ofise yanınızda pasaportunuz, I-94 çıktısı, DS-2019, Social Security Number ve bir fotoğraf ile giderek 10-30$ arasında bir ücret ödeyerek kimliğinizi edinebilirsiniz. Bu kimliği edindikten sonra artık pasaportunuzu ve DS belgenizi güvenli bi yerde saklayabilir ve sadece bu yeni kimliğinizle rahatça dolaşabilirsiniz.
8. Ulaşım sorunsalı
Work and Travel öğrencileri olarak şikayet edilen yaygın konulardan biridir. Amerika’da hemen hemen herkes 16 yaşından itibaren araba sahibidir, benzin ucuz ve araba fiyatları bizim ülkemize kıyasla çok uygun olduğundan her bütçeden insan arabaya sahiptir. Abartmıyorum 500$’a da ikinci el araba satın alabilirsiniz ama sizi ne kadar götürür onu arabadan anlayan kişilere sormak lazım. Herkes bir araba sahibi olduğundan toplu ulaşım her bölgede gelişmiş değildir. Eğer toplu ulaşım ile evden işe veya işten eve gelmede zorluk çekiyorsanız ya da iş ile konakladığınız yer arasında otobüs seferi bulunmuyorsa bu durumu mutlaka patronunuza veya sizinle aynı yerde çalışanlara izah edin ve ”would you ride me?” gibi rica ederek ulaşım sorununuzu halletmeye çalışın. Ya da diğer bir çözüm olarak uber kullanabilirsiniz.
Uber, taksi benzeri bir ulaşımdır. Uber araçlara taksi gibi yoldan çevirip veya telefonla arayıp binip gidemezsiniz. Akıllı telefonunuza uber uygulamasını indirmeniz gerekmektedir. Ayrıca uber hizmetinde nakit ödeme yapamazsınız, bu yüzden açtığınız debit kartınızın bilgilerini uygulamaya girerek ödeme yapabilirsiniz. Bu uygulamaya sonsuz güvenebilirsiniz, çünkü hemen hemen her Amerikalı uber kullanmaktadır. Uber ile alınacağınız noktayı ve varmak istediğiniz noktayı harita üzerinden seçersiniz, (uygulamada farklı araç modelleri bulunmaktadır, araç çeşitleri büyüdükçe ve lüksleştikçe fiyatın arttığı konusunda uyaralım) uygulama size en yakın aracın kaç dakikada bulunduğunuz noktaya geleceğini de söyler ve fiyat tahmini de çıkarır. Bu linkten uberin kullanımıyla ilgili daha detaylı bir videoya ulaşabilirsiniz. Bu çözüm bir kaç kişiyseniz ücreti kişi başına bölerek mantıklı olabilir ya da uberpool seçeneği ile sizinle aynı yere gidecek kişilerle dolmuş tarifesi gibi gidebilirsiniz. Uber’in alternatifi ise Lyft’dir, uberden memnun kalmazsanız alternatif olarak Lyft’i deneyebilirsiniz.
9. Gezi planı
Gezilecek bir çok yer var ama bunlar arasında karar vermek her ne kadar zor olsa da başlıca görmeden dönmemeniz gereken yerler doğu ve batı oluyor. Ama önemli olan bu seyahati nasıl yapacağınız. Bence en güzel ve en eğlenceli olan şey Road-trip’tir. Grup olarak araba kiralamak hem ekonomik hem de çok eğlenceli olan kısmı. Başlıca önemli prensiplerden olması gereken biri gittiğiniz herhangi bir yerde en fazla üç gün kalmak, yani iki gecelik konaklama fiyatından fazlasını ödemeyin.
Google maps ile seyahat sürenizi hesaplayabilir ve ona göre planınızı yapabilirsiniz. Otel veya motellerde uygun fiyat yakalamak istiyorsanız önceden rezervasyon yerine akşam üstü otele gidip pazarlık yaparsanız çok daha uygun fiyatlar yakalayabilirsiniz. Ya da geleneksel booking.com yerine priceline gibi uygulamalardan çok daha iyi konaklama fırsatları yakalayabilirsiniz. Benzinin ana caddelerde ve şehir merkezlerinde galon fiyatı daha yüksektir, şehirden uzaklaştıkça galon fiyatı düşmektedir. Bu tarz fiyatı düşük yerlerde deponuzu fullemek daha ekonomik olacaktır.
10. Alışveriş
Amerika’da herşey ucuz klişesini öncelikle kafanızdan lütfen atın. Bazı ürünler sadece Türkiye’den biraz ucuzsa ucuzdur. Bu ucuzluğun %30 daha ucuz olma oranını geçtiğini hiçbir üründe görmedim. En çok sorulan ve merak edilen ise iPhone fiyatları. iPhone’un en ucuz modeli 650$’dan başlamakta fakat sadece 650$’a satın alamıyorsunuz buna her eyalette farklı olmak üzere tax yani KDV ekleniyor gibi düşünebilirsiniz. Vergiden sonra fiyat 700$’ın az altında ya da üstünde oluyor. Bu ürünü Türkiye’de kullanabilmek için pasaporta işletilmesi gerekiyor ki o da 140TL bir masrafı bulunmakta. Giyim gibi diğer ürün kategorilerine gelecek olursak her yerde bulunan indirim mağazaları var, en yaygını TJmaxx ve Marshalldır, hemen hemen her eyalette bulunur. Ross ve NordstromRack mağazaları da mağaza fiyatlarının altında ürünler bulabileceğiniz diğer mağazalar.
